Η Ελλάδα στις τρεις πρώτες χώρες ΕΕ που κυρώνουν τη διεθνή συμφωνία για προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας

Ψηφίζεται σήμερα στην Ολομέλεια της Βουλής η Διεθνής Σύμβαση για τη διαχείριση και βιώσιμη χρήση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας υπό το συνολικό παγκόσμιο καθεστώς της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982. Η Συμφωνία υιοθετήθηκε στη Νέα Υόρκη, τη 19η Ιουνίου 2023.

Ο σκοπός της Συμφωνίας συνοψίζεται στη διασφάλιση της διατήρησης και της βιώσιμης χρήσης της θαλάσσιας βιοποικιλότητας σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας, ορίζονται οι περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας ως πεδίο εφαρμογής της Συμφωνίας και προβλέπεται ότι εξαιρούνται από τις διατάξεις της Συμφωνίας τα πλοία τα οποία απολαύουν ασυλίας.

Στο κείμενο ορίζεται ότι καμία διάταξη της Συμφωνίας δεν θίγει τα δικαιώματα, τη δικαιοδοσία και τις υποχρεώσεις των κρατών που απορρέουν από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και τίθεται ρήτρα επιφύλαξης, σύμφωνα με την οποία καμία διάταξη της Συμφωνίας ή απόφαση των Οργάνων της δεν δύναται να χρησιμοποιηθεί ως βάση για τη διεκδίκηση ή την απόρριψη κυριαρχίας, κυριαρχικών δικαιωμάτων, δικαιοδοσίας ή συναφών διεκδικήσεων.

Ως προς την ψήφο των κομμάτων, και με τη σειρά που έλαβαν τον λόγο οι εκπρόσωποί τους:

Ο ειδικός αγορητής των «Σπαρτιατών» Αλέξανδρος Ζερβέας εξέφρασε τον προβληματισμό του κόμματός του για το γεγονός ότι η Τουρκία υπέγραψε την παρούσα Συμφωνία, χωρίς να έχει αποδεχθεί τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας και δήλωσε ότι οι «Σπαρτιάτες» θα δηλώσουν «παρών».

Ο ειδικός αγορητής της «Νίκης» Νίκος Ρούντας σημείωσε ότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει και κυρώσει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και διατύπωσε ερωτηματικά μήπως η υπό κύρωση Συμφωνία αποτελέσει βάση για να προβάλει η γείτονα νέες διεκδικήσεις και αξιώσεις. Επίσης, η «Νίκη» θα δηλώσει «παρών» στην ψηφοφορία.

Ο ειδικός αγορητής της Πλεύσης Ελευθερίας Αλέξανδρος Καζαμίας, αν και δήλωσε ότι το κόμμα του βλέπει κατ΄αρχήν θετικά τη Συμφωνία, εκτίμησε ότι μπορεί να υπάρξουν επιπλοκές με την Τουρκία και παρατήρησε ότι η κυβέρνηση υιοθετεί μια χαλαρή προσέγγιση ως προς την εφαρμογή αυτής της Συμφωνίας, πολύ περισσότερο που η Τουρκία δεν έχει υπογράψει το πλαίσιο για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Η ειδική αγορήτρια της Νέας Αριστεράς Πέτη Πέρκα αναφέρθηκε στην απειλή της κλιματικής κατάρρευσης και χαρακτήρισε ιστορική την υπό κύρωση Διεθνή Σύμβαση και ορόσημο γιατί επιχειρεί για πρώτη φορά να ρυθμίσει τη διαχείριση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας. Η Νέα Αριστερά υποστηρίζει την κύρωση της Συμφωνίας.

Ο ειδικός αγορητής της Ελληνικής Λύσης Στέλιος Φωτόπουλος είπε ότι η προς κύρωση Συμφωνία κινείται στη σωστή κατεύθυνση αλλά θα καταστεί γράμμα κενό δεδομένου ότι η Τουρκία δεν έχει κυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Η ειδική αγορήτρια του ΚΚΕ Σεμίνα Διγενή υπογράμμισε ότι η υπό κύρωση Συμφωνία έχει ως βασική αρχή ότι ο ρυπαίνων πληρώνει και αυτό ισοδυναμεί με ένταση της εμπορικής εκμετάλλευσης. Εκτίμησε επίσης ότι η Συμφωνία αυτή ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί από την Τουρκία ως μοχλός πίεσης για τις παράνομες αξιώσεις της. Το ΚΚΕ καταψηφίζει τη Συνθήκη.

Ο ειδικός αγορητής του ΣΥΡΙΖΑ Κωνσταντίνος Μπάρκας ανέφερε ότι η Συμφωνία θα έχει θετικές συνέπειες για τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση της θαλάσσιας βιιοποικιλότητας, σε περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας, αποτελεί σημαντικό βήμα για την προστασία του παγκόσμιου θαλάσσιου οικοσύστηματος. Ταυτόχρονα όμως το κόμμα του καταδικάζει την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης γιατί είναι μια πολιτική που ζημιώνει τη χώρα.

Ο εισηγητής του ΠΑΣΟΚ Δημήτρης Μάντζος είπε ότι το συμφέρον της χώρας είναι αρχές του Διεθνούς Δικαίου, του Δικαίου της Θάλασσας και γι’ αυτό είναι αναγκαία η κύρωση της Διεθνούς Συμφωνίας, δεδομένου ότι είναι Συμφωνία υπό τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Δεν παρέλειψε πάντως να επισημάνει ότι η Τουρκία δεν αναγνωρίζει το Δίκαιο της Θάλασσας και τους θεσμούς της. Το ΠΑΣΟΚ υπερψηφίζει τη Διεθνή Σύμβαση.

Η εισηγήτρια της Νέας Δημοκρατίας Διονυσία Αυγερινοπούλου χαρακτήρισε ιστορική τη Συμφωνία και υπογράμμισε ότι η Ελλάδα βρίσκεται στις τρεις πρώτες χώρες της ΕΕ που την επικυρώνουν. Όπως τόνισε η βουλευτής της ΝΔ, η Συμφωνία είναι ουσιώδης για την προστασία του περιβάλλοντος, αφορά στα 2/3 των θαλασσών μας και καλύπτει το νομικό κενό προστασίας των Ωκεανών και η κύρωσή της είναι υποχρέωση προς τις μελλοντικές γενιές. Η Συμφωνία προωθεί τη διεθνή συνεργασία για την προστασία των Ωκεανών και την προστασία της βιοποικιλότητας, είπε η κ. Αυγερινοπούλου και υπογράμμισε ότι καμία διάταξη δεν θίγει τα δικαιώματα και τη δικαιοδοσία των κρατών και μάλιστα εισάγει ρήτρα επιφύλαξης ότι δεν θα θιγούν κυριαρχικά δικαιώματα.

Στο πλαίσιο της συζήτησης, τα κόμματα της αντιπολίτευσης διατύπωσαν σοβαρές επιφυλάξεις για την προσήλωση της κυβέρνησης στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας αλλά και για την προσήλωσή της στην προστασία των κυριαρχικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο. Αμφισβήτησαν επίσης το αφήγημα για «ήρεμα νερά στο Αιγαίο». Μίλησαν για κυβερνητική αδράνεια, από επιλογή, με τελευταίο περιστατικό, την χαλαρή αντίδραση του υπουργείου Εξωτερικών στις προκλητικές δηλώσεις Ερντογάν από τα κατεχόμενα της Κύπρου.

Ο πρόεδρος της Ελληνικής Λύσης Κυριάκος Βελόπουλος, σε παρέμβασή του, άσκησε έντονη κριτική για την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης, «πολιτική κατευνασμού», όπως την χαρακτήρισε, παρά την προκλητική στάση της Τουρκίας. Ο κ. Βελόπουλος κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι «έκανε μια ΑΟΖ, φέτες, και τη μοίρασε» αλλά η εθνική κυριαρχία είναι ενιαία. Ο πρόεδρος της Ελληνικής Λύσης σχολίασε όσα είπε χθες ο υπουργός Εθνικής Άμυνας στην ολομέλεια ότι δεν είναι εκείνος που κάνει τις διαπραγματεύσεις, παρατηρώντας ότι είναι ο κ. Δένδιας που «υπέγραψε την μειωμένη επήρρεια». «Χθες ο κ. Δένδιας έδειξε Μητσοτάκη. Ό,τι τον βολεύει το κρατάει, ό,τι δεν τον βολεύει το πετάει. Την ώρα που έχουμε 31,5% αύξηση παραιτήσεων στο Πολεμικό Ναυτικό, μένει η ρητορική του ψευτονταή, του ψευτοπατριώτη, δεν ξέρω πως να χαρακτηρίσω τον κ. Δένδια, αλλά σταματήστε την υποκρισία», είπε ο κ. Βελόπουλος.

Η πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας Ζωή Κωνσταντοπούλου είπε ότι ενώ η Βουλή καλείται να συζητήσει ένα σημαντικό νομοσχέδιο, η διαδικασία συζήτησης ήταν περιορισμένη και κατηγόρησε ότι στη χώρα υπάρχει μια κυβέρνηση που ενδιαφέρεται για μπίζνες και με χώρες μάλιστα που παραβιάζουν συστηματικά το διεθνές δίκαιο. «Η εξωτερική πολιτική είναι εξαιρετικά αντιφατική και προβληματική. Πως δικαιολογείται η αφωνία του υπουργείου Εξωτερικών για την επίσκεψη Ερντογάν στην Κύπρο στα κατεχόμενα και για τις δηλώσεις του ότι ο στρατός κατοχής είναι ιδιοκτήτης των κατεχομένων; Γιατί το υπουργείο Εξωτερικών απαντά με πηγές; Για ποιο λόγο δεν λέτε κουβέντα για το Ισραήλ; Επειδή πέφτει χρήμα και οι υπουργοί της κυβέρνησης κάνουν μπίζνες με μέλη μιας κυβέρνησης που αυτή τη στιγμή διαπράττει γενοκτονίες; Γιατί δεν λέτε τίποτα για το ότι ο Νετανιάχου είναι καταζητούμενος για διεθνή εγκλήματα;», είπε η πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας και κατήγγειλε: «Είστε επίορκοι, γιατί δίνετε όρκο για την πίστη στο Σύνταγμα και τη διαφύλαξη των συμφερόντων της χώρας, και εσείς τα παραβιάζετε για οικονομικά συμφέροντα, με κράτη τα οποία δυστυχώς εγκληματούν».

Κατά τη διάρκεια της παρέμβασής της η κ. Κωνσταντοπούλου κατήγγειλε το χθεσινό περιστατικό «ηχογραφήσεων πολιτικών αρχηγών» εντός της Βουλής, το περιστατικό δηλαδή που εκτυλίχθηκε εντός της αιθούσης των κοινοβουλευτικών συντακτών, όταν η πρόεδρος της Πλεύσης Ελευθερίας συνομιλούσε με τους δημοσιογράφους του κοινοβουλευτικού ρεπορτάζ και συνεργάτες του Προέδρου της Βουλής την ηχογραφούσαν. «Από χθες είναι απολύτως εμπεριστατωμένο ότι οι διαδικασίες παρακολουθήσεων, υποκλοπών και ακόμη και ηχογραφήσεων συνομιλιών πολιτικών αρχηγών μαίνονται εντός του κτηρίου της Βουλής, από υπαλλήλους του Προέδρου της Βουλής, με εντολή του. Το ομολόγησε όταν πήγε στους κοινοβουλευτκούς συντάκτες, αντί να έρθει εδώ στην έδρα του προέδρου, και είπε ότι τους καταχέριασε. Δηλαδή; Τους έδειρε; Μάλωσε τα κακά παιδιά; Αυτοί παραιτήθηκαν αλλά εκείνος δεν έκανε δεκτές τις παραιτήσεις τους. Γιατί;», ανέφερε η κ. Κωνσταντοπούλου.

  Η Επιστημονική Υπηρεσία 

Σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 1 της υπό κύρωση Συμφωνίας, οι «περιοχές πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας» ορίζονται ως οι περιοχές της ανοιχτής θάλασσας και της Περιοχής (του διεθνούς βυθού).

 Η Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής αναφέρει ότι:

«Κατά το διεθνές δίκαιο, οι εν λόγω περιοχές περιλαμβάνουν όλες τις θαλάσσιες περιοχές πέραν των εξωτερικών ορίων των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ) των παράκτιων Κρατών, οι οποίες υπάγονται στο καθεστώς της ανοιχτής θάλασσας, και τις περιοχές του θαλάσσιου βυθού πέραν των εξωτερικών ορίων της υφαλοκρηπίδας των παράκτιων Κρατών, οι οποίες υπάγονται στο καθεστώς της Περιοχής (νοείται ο διεθνής βυθός). Το εύρος της ΑΟΖ εκτείνεται μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το εύρος της χωρικής θάλασσας (βλ. άρθρο 57 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας). Η υφαλοκρηπίδα ενός παράκτιου κράτους αποτελείται από τον θαλάσσιο βυθό και το υπέδαφός του που εκτείνονται πέραν της χωρικής του θάλασσας καθ’ όλη την έκταση της φυσικής προέκτασης του χερσαίου εδάφους του μέχρι του εξωτερικού ορίου του υφαλοπλαισίου ή σε μια απόσταση 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το πλάτος της χωρικής θάλασσας (βλ. άρθρο 76 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας).

   Το κριτήριο των 200 ναυτικών μιλίων για την υφαλοκρηπίδα έχει καθιερωθεί ως κανόνας εθιμικού διεθνούς δικαίου (βλ. Απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, Λιβύη/Μάλτα, 1985, Χ. Ροζάκης, Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις και το Δίκαιο της Θάλασσας, 2021, σελ. 24 επ.).

Σε εξαιρετικές περιστάσεις, όπου η γεωμορφολογία του βυθού εμποδίζει την εκμετάλλευσή του από το παράκτιο Κράτος, το τελευταίο δικαιούται να ζητήσει από την Επιτροπή για τα Εξωτερικά Όρια της Υφαλοκρηπίδας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών την επέκταση της υφαλοκρηπίδας του πέραν των 200 ναυτικών μιλίων, όχι, όμως, πέραν των 350 ναυτικών μιλίων (βλ. άρθρο 76 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας).

Για την υποβολή τέτοιου αιτήματος, το Κράτος οφείλει να παράσχει λεπτομερείς τεχνικές και επιστημονικές πληροφορίες στην Επιτροπή για τα Εξωτερικά Όρια της Υφαλοκρηπίδας.

Όσον αφορά τις περιπτώσεις στις οποίες η γεωγραφία μίας περιοχής εμποδίζει τη διεκδίκηση του μέγιστου εύρους των εξωτερικών ορίων ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, εξαιτίας της μικρής γεωγραφικής απόστασης μεταξύ των όμορων ή απέναντι παράκτιων Κρατών, τα εν λόγω Κράτη υποχρεούνται να προβούν, πρώτον, σε συμφωνία οριοθέτησης ((βλ., για παράδειγμα, τις Συμφωνίες Οριοθέτησης της Ελλάδας με την Ιταλία στις 9 Ιουνίου 2020 (ν. 4716/2020 Α΄ 163) και με την Αίγυπτο στις 6 Αυγούστου 2020 (ν. 4717/2020 Α΄ 164) και, δεύτερον, σε κήρυξη ΑΟΖ με πράξη εσωτερικού δικαίου (βλ. για παράδειγμα, το άρθρο 2 του ν. 4717/2020 Α΄ 164 και το Π.Δ. 33/2025 Α΄ 59)».

Σε σχέση με το νομικό καθεστώς των περιοχών πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας, η Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής αναφέρει:

«Η ανοιχτή θάλασσα είναι ελεύθερη για όλα τα Κράτη, παράκτια ή άνευ ακτών, προορίζεται για ειρηνικούς σκοπούς και δεν υπάγεται στην κυριαρχία κανενός Κράτους (βλ. άρθρα 87-89 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας). Η ελευθερία αυτή, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει την ελευθερία ναυσιπλοΐας, τοποθέτησης καλωδίων και σωληναγωγών, και εγκατάστασης τεχνητών νήσων. Επιπλέον, όλα τα Κράτη απολαύουν της ελευθερίας της αλιείας στην ανοιχτή θάλασσα (βλ. άρθρο 116 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας). Οι δραστηριότητες αυτές ενέχουν σημαντικούς κινδύνους για το θαλάσσιο περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, λόγου χάριν, εξαιτίας πετρελαιοκηλίδων ή της υπερεκμετάλλευσης των αλιευτικών αποθεμάτων.

Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ρητά την υποχρέωση των Κρατών να λαμβάνουν μέτρα για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τη διατήρηση των ζώντων πόρων της ανοιχτής θάλασσας (βλ. άρθρα 116-120 και 217 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας). Ωστόσο, σε όλες τις περιπτώσεις, έλεγχος σε πλοία που δραστηριοποιούνται στην ανοιχτή θάλασσα μπορεί να ασκηθεί μόνο από το Κράτος Σημαίας (βλ. άρθρα 90- 94 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας). Αυτή η ρύθμιση δημιουργεί σημαντικά κενά στην αποτελεσματική προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, καθώς η εφαρμογή των κανονισμών εξαρτάται από την ικανότητα ή τη βούληση του Κράτους Σημαίας να διασφαλίσει τη συμμόρφωση των πλοίων που φέρουν τη σημαία του με τους διεθνείς κανονισμούς για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, δημιουργώντας σημαντικά κενά στην άσκηση αποτελεσματικών ελέγχων (βλ. Σ. Γαλάνη, σε Στέλιου Περράκη, Τετράδια Διεθνούς Δικαίου και Διεθνούς Πολιτικής, 2023, σελ. 132).

Κατά τα ανωτέρω, η σημασία της υπό κύρωση Συμφωνίας είναι, μεταξύ άλλων, ότι παρέχει τη δυνατότητα στα μέρη να λαμβάνουν περιοχικά μέτρα διαχείρισης και των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών. Η Περιοχή και οι πόροι της είναι κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας και, ως εκ τούτου, δεν υπόκειται σε εθνική κυριαρχία (βλ. άρθρα 136-137 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, Κ. Ιωάννου – Α. Στρατή, Δίκαιο της Θάλασσας, 2013, σελ. 247 επ.).

Η έρευνα και η εκμετάλλευση των πόρων της Περιοχής επιτρέπεται αποκλειστικά προς όφελος όλων των Κρατών, και μόνο σύμφωνα με τους κανονισμούς, τις διαδικασίες και τις αποφάσεις της Αρχής, του ειδικού οργάνου που έχει επιφορτισθεί με τη διαχείριση της Περιοχής (βλ. Μέρος XI της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας). Στην Περιοχή εντοπίζονται στρατηγικής σημασίας κοιτάσματα, όπως οι πολυμεταλλικοί κόμβοι (μαγγάνιο, νικέλιο, χαλκός, κοβάλτιο), σπάνιες γαίες, και άλλα κρίσιμα μέταλλα, τα οποία έχουν εφαρμογές στην ιατρική και τη φαρμακολογία, την αεροδιαστημική βιομηχανία, σε αυτοβιομηχανίες και σε τεχνολογίες ανανεώσιμης ενέργειας (βλ. Γ. Τσάλτα σε Τσάλτα – Κλάδη-Ευσταθοπούλου, Το Διεθνές Καθεστώς των Θαλασσών και των Ωκεανών, 2003, σελ. 54 επ). Ωστόσο, πέραν κάποιων μεμονωμένων δοκιμαστικών εξορύξεων που έχουν, παγκοσμίως, πραγματοποιηθεί στην Περιοχή (τον διεθνή βυθό), η εμπορική εκμετάλλευση των πόρων της δεν έχει μέχρι σήμερα καταστεί εφικτή, εξαιτίας του υψηλού οικονομικού κόστους και των σημαντικών τεχνολογικών δυσκολιών που εμπλέκονται στη διαδικασία εξαγωγής τους».

Από το ΑΠΕ