Η πόλη των Αθηνών αποχαιρετά τον σεμνό και πολυγραφότατο Αθηναιογράφο Γιάννη Καιροφύλα

Αναχώρησε από τα εφήμερα ο Γιάννης Καιροφύλας στα 98 του χρόνια (Αθήνα, 1927 – 2025). Υπήρξε σπάνια περίπτωση ευγενούς και πράου χαρακτήρα, πνευματικού ανθρώπου με στέρεο αξιακό υπόβαθρο ήθους και αθηναϊκής αισθητικής. Έζησε, ερεύνησε και τίμησε την πόλη του. Δημοσιογράφος, ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας, αφιέρωσε τη ζωή του στην καταγραφή της αθηναϊκής ιστορίας και στην διάσωση της συλλογικής μνήμης, καθώς και της συλλογικής και ιδιωτικής ταυτότητας των ανθρώπων της. Δικαίωσε την έννοια του «Αθηναιογράφου», όπως ελάχιστοι, όπως για παράδειγμα ο Δημήτριος Καμπούρογλους ή ο Κώστας Δημητριάδης. Ο όγκος γραφής του Γιάννη Καιροφύλα δύσκολα πλησιάζεται, όπως και το βάθος της έρευνάς του στις ιστορίες των ανθρώπων της Αθήνας.

Ο Γιάννης Καιροφύλας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1927 και υπήρξε γέννημα-θρέμμα της πόλης την οποία αγάπησε και υπηρέτησε και ως πολίτης και ως συγγραφέας και δημοσιογράφος. Μεγάλωσε στη συνοικία της Νεαπόλεως, μία από τις παλαιότερες της πρωτεύουσας. Έζησε με το πνεύμα της πόλης των Αθηνών, με τις ιστορίες της και με τις αλλαγές της μέσα στον 20ο αιώνα, εξελισσόμενος και ο ίδιος σε μέρος της ιστορίας αυτής της υπέροχης πόλης. Έζησε ως έγγαμος στη Φιλοθέη όπου μεγάλωσαν και οι δύο θυγατέρες του Θεοδώρα και Αλεξάνδρα.

Ήταν γόνος του επίσης πολυγραφούς δημοσιογράφου, Κώστα Καιροφύλα και της Αγγελικής Τζεν-Καιροφύλα και αναπτύχθηκε σαν προσωπικότητα στο περιβάλλον μίας παλαιάς αθηναϊκής και καλλιεργημένης οικογένειας. Ο πατέρας του είχε έρθει στην Αθήνα ήδη από το 1900 και είχε επίσης αγαπήσει την πόλη, όπου μεγάλωσε το γιό του. Έζησε ως έγγαμος στη Φιλοθέη όπου μεγάλωσαν και οι δύο θυγατέρες του Θεοδώρα και Αλεξάνδρα.

Η δημοσιογραφία αποτέλεσε για τον Γιάννη Καιροφύλα αποστολή ζωής. Αν και ξεκίνησε σπουδές Πολιτικών Επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, εγκατέλειψε στο τρίτο έτος για να αφιερωθεί εξ ολοκλήρου στη δημοσιογραφία – μια επιλογή που δικαιώθηκε απόλυτα από τη μετέπειτα διαδρομή του. Από το 1951, εργάστηκε ως συντάκτης, αρθρογράφος και ερευνητής σε πληθώρα ημερήσιων εφημερίδων, περιοδικών και ραδιοφωνικών παραγωγών. Με χαρακτηριστική επιμέλεια και διάρκεια στο χρόνο, δημοσίευσε κείμενα ιστορικού, κοινωνικού και πολιτισμικού περιεχομένου που συνδύαζαν την πληροφορία με την ευαισθησία και έδειχναν πόσο βίωνε και κατανοούσε την καθημερινότητα των Αθηνών.

Η εμπειρία του απλωνόταν σε όλο το φάσμα της έντυπης και ραδιοτηλεοπτικής δημοσιογραφίας, ενώ παράλληλα εξελίχθηκε σε πρωτοπόρο ιστορικό ερευνητή με ειδίκευση στην πόλη των Αθηνών. Συνεργάστηκε με εφημερίδες όπως η «Προοδευτική Αλλαγή», το «Έθνος», ο «Ελεύθερος Κόσμος» και η «Ελευθεροτυπία», καθώς και με πληθώρα περιοδικών – «Σφαίρα», «Γυναίκα», «Ρομάντσο», «Εικόνες», «Ένα», «Ταχυδρόμος» και άλλα. Από πολύ νέος ασχολήθηκε με την ιστορική έρευνα και έγραψε ιστορικά σημειώματα με το ψευδώνυμο «Αθηναιομνήμων».

Βαθύ αποτύπωμα άφησε η θητεία του στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας – Τηλεόρασης (ΕΙΡΤ), όπου διετέλεσε για περίπου είκοσι έτη Διευθυντής της «Ραδιοτηλεόρασης», του επίσημου περιοδικού του ιδρύματος. Εκείνες τις εποχές, η «Ραδιοτηλεόραση» ήταν συχνά το μόνο περιοδικό που σίγουρα έμπαινε σε κάθε ελληνική οικογένεια, στις πόλεις, στις κωμοπόλεις και στα χωριά, με περιεχόμενο που επίσης συχνά αποτελούσε τη μόνη πολιτιστική ενημέρωση για την ελληνική οικογένεια ανεξαρτήτως οικονομικού και μορφωτικού επιπέδου.

Στο περιοδικό της “Ραδιοτηλεόρασης”, ο Γιάννης Καιροφύλας ανέδειξε τη σημασία της πολιτιστικής δημοσιογραφίας, δίνοντας βήμα σε θέματα λογοτεχνίας, θεάτρου, τέχνης και αστικής μνήμης, σε μια εποχή που η ελληνική κοινωνία βίωνε ραγδαίες μεταπολεμικές αλλαγές.

Άνθρωπος με βαθιά καλλιέργεια και ανήσυχο πνεύμα, ασχολήθηκε με τα κοινά και είχε ενεργή παρουσία στα πολιτιστικά και τα συνδικαλιστικά δρώμενα. Εργάστηκε για τη δημιουργία Μουσείου Τύπου και Επιφανών Δημοσιογράφων στη Φιλοθέη και διετέλεσε μέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής του Ταμείου Συντάξεων Προσωπικού Εφημερίδων Αθηνών-Θεσσαλονίκης (ΤΣΠΕΑΘ) τη δεκαετία του ’70. Μέλος της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ), συμμετείχε ενεργά στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, τον Σύλλογο των Αθηναίων και τον Σύλλογο Φίλων της Εθνικής Βιβλιοθήκης, στον οποίο υπήρξε συνιδρυτής και πρώτος πρόεδρος.

Στα βιβλία που έγραψε, ξεχωρίζουν οι δύο τόμοι για την Αθήνα, τους Αθηναίους και τις Αθηναίες. Επίσης τα έργα του για την Αθήνα της Μπελ Επόκ, του Μεσοπολέμου, ενώ εξέδωσε, πάντα με τις εκδόσεις του Στρατή Φιλιππότη, βιβλία για την Αθήνα της Κατοχής και ένα βιβλίο για κάθε δεκαετία (’40, ’50, ’60, ’70 κ.ά.). Επιμελής σκαπανέας ως ερευνητής, ανέδειξε με τα γραπτά του, την ιστορική και λαογραφική ταυτότητα της πόλεως μέσα από τοπωνυμικά, κοινωνικές τάξεις, ήθη και έθιμα. Σημαντικά έργα αυτής της κατηγορίας είναι «Τα Τοπωνύμια της Αθήνας, του Πειραιά και των Περιχώρων», «Η Αθηναϊκή σάτιρα», «Η Αθηναϊκή Αποκριά», «Τα μεγάλα τζάκια της Αθήνας», «Οι πρώτοι έμποροι των Αθηνών», «Η ιστορία της συνοικίας του Ψυρή» και αρκετά άλλα.

Απεδείχθη πολύ ταλαντούχος στην μυθιστορηματική βιογραφία με τα έργα του «Αυτοί οι ωραίοι τρελοί», «Γιαννούλης Χαλεπάς», «Νικηφόρος Λύτρας», «Νικόλαος Γύζης» και «Λουκάς Δούκας». Οι Αθηναίες και οι Αθηναίοι αγάπησαν πολύ το «Αθηναϊκό Ημερολόγιο», που εξέδιδε για είκοσι συνεχόμενα χρόνια με τον εκδότη Στρατή Φιλιππότη. Καθιερώθηκε ως θεσμός μνήμης και καταγραφής τον οποίο συνέχισε ο Φιλιππότης μετά την αποχώρηση του Καιροφύλα, τιμώντας την παράδοση και τη συμβολή του και στη συνέχεια τα παιδιά του Φιλιππότη.

Ο χαρακτηρισμός «Αθηναιογράφος» είναι ο τίτλος, που απέκτησε με συνεχή μόχθο και αστείρευτη αγάπη για την πόλη και τελικά ως Αθηναιογράφος καταγράφεται στην δημοσιογραφική και συγγραφική του ιστορία. Εξάλλου, η σχέση του με την Αθήνα ήταν βαθιά υπαρξιακή. Η Νεάπολη των παιδικών του χρόνων, τα Εξάρχεια της νεότητός του, τα δρομάκια της Πλάκας, οι λόφοι, οι στοές και τα καφενεία της πόλεως αποτέλεσαν το σκηνικό, χαρακτήρες και αφηγηματική ουσία των έργων του.

Όπως γράφει ο δημοσιογράφος και Πρόεδρος του Συλλόγου των Αθηναίων, Ελευθέριος Σκιαδάς, ο Καιροφύλας είχε … Ύφος γραφής ανεπιτήδευτο, χωρίς στόμφους, μεγαλοστομίες και υπερβολές. Ευγενής, με λεπτό χιούμορ, μέτρο και αυθεντικότητα. Ο δημόσιος λόγος του έντιμος και μετρημένος. «Ζωγράφισε» την πόλη, καταγράφοντας την εικόνα που πέρασε, αλλά και την πόλη που έρχεται. Λειτούργησε ως κριτικός χρονικογράφος. Ήταν εξ εκείνων που κατανοούσαν ότι η αθηναιογραφία είναι ένα ξεχωριστό λογοτεχνικό και ιστορικό είδος, που δεν περιορίζεται σε χρονογραφήματα ή ρεπορτάζ. Απαιτεί συναίσθημα, τεκμηρίωση και ανθρωποκεντρική οπτική. Παρατηρούσε τον άνθρωπο πίσω από την αλλαγή, τον κάτοικο πίσω από την πολυκατοικία, την ανάμνηση πίσω από τον δρόμο που αλλάζει όνομα. Λειτούργησε ως συνείδηση της πόλεως και η Αθήνα του Καιροφύλα θυμάται, αφηγείται, αντέχει, και πάνω απ’ όλα, διδάσκει.

Ο Γιάννης Καιροφύλας τιμήθηκε από το Δήμο Αθηναίων με το Μετάλλιο της Πόλεως των Αθηνών για τη συμβολή του στην ανάδειξη της πολιτισμικής ταυτότητας της πόλης. Επίσης τιμήθηκε από το Ίδρυμα Μπότση με ειδικό βραβείο και από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό με χρυσό μετάλλιο για τη συμβολή του στη διαφώτιση του κοινού. Από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας του απονεμήθηκε με αναμνηστικό μετάλλιο Εθνικής Αντιστάσεως 1941-1945 για τις εξαιρετικές υπηρεσίες του στον Αγώνα. Ανάμεσα στο πλήθος των διακρίσεων που απόλαυσε στη ζωή του, δύο ήταν εκείνες που ξεχώρισε. Δύο μετάλλια που ικανοποιούσαν τον “μετριοπαθή εργάτη της πένας”, όπως τον αποκάλεσε ο Ελευθέριος Σκιαδάς. Τον Ιούνιο 1998 ο Δήμος Αθηναίων, με δήμαρχο τον Δημήτρη Αβραμόπουλο, του απένειμε το Μετάλλιο της Πόλεως των Αθηνών «για το πολύπλευρο και πολύτιμο συγγραφικό έργο του για την ιστορία της πόλης των Αθηνών». Αναγνώριση ουσίας για τον άνθρωπο που συνέδεσε τη ζωή και την πέννα του με την πολιτισμική ταυτότητα της πρωτεύουσας.

Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο 2012, ο «Σύλλογος των Αθηναίων» του απένειμε την ύψιστη τιμητική διάκριση του Συλλόγου, το «Χρυσούν Μετάλλιον», αναγνωρίζοντας την προσφορά στην πόλη και τον Σύλλογό της. Τότε ειπώθηκε ότι «ο Καιροφύλας δεν είναι απλώς ο Αθηναιογράφος· είναι πρόσωπο-σύμβολο, που μας συνοδεύει ώστε να χαράξουμε το αύριο σε μια πόλη που επιθυμεί και γνωρίζει να χαμογελά». Εξάλλου, υπήρξε τακτικό μέλος του Συλλόγου των Αθηναίων από το 1983, εκλέχθηκε πολλές φορές στο Διοικητικό του Συμβούλιο (1996, 1999, 2002), ενώ διετέλεσε και Αντιπρόεδρος το 1999, καθώς και υπεύθυνος Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων.

Στο αποχαιρετιστήριό του προς τον Γιάννη Καιροφύλα, ο Ελευθέριος Σκιαδάς, ο οποίος τον γνώρισε όσο λίγοι, έγραψε “Ο θάνατος του Γιάννη Καιροφύλα, έκλεισε έναν κύκλο που άφησε βαθιά τα ίχνη του στην Αθηναϊκή ιστοριογραφία. Διότι λειτούργησε ως αντίβαρο στη βιασύνη και στην αποσπασματικότητα, με σεμνότητα, καλλιέργεια και σεβασμό, αξίες που υπηρέτησε μέχρι την τελευταία πνοή. Πολύτιμη η παρακαταθήκη του, ένα διαρκές προσκλητήριο μνήμης, το οποίο καλεί τους νέους να γνωρίσουν, τους παλαιούς να θυμηθούν, και όλους να στοχασθούν. Έζησε την πόλη όπως έναν αγαπημένο άνθρωπο: Αφοσίωση, κατανόηση και πίστη. Τραγική ειρωνεία ήθελε, μία ημέρα πριν φύγει από τη ζωή, να χάσει και την μεγαλύτερη θυγατέρα του, την Θεοδώρα (Ντορέτα), σε ηλικία 65 ετών”.

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙΡΟΦΥΛΑ

Νικόλαος Γύζης, Φιλιππότη (1990)
Η Αθήνα στη δεκαετία του ’50, Φιλιππότη (1993)
Δημήτριος Ζ. Φιλιππότης, Φιλιππότη (1993)
Τοπωνύμια της Αθήνας, του Πειραιά και των περιχώρων, Φιλιππότη (1995)
Η μικρή ιστορία μεγάλων Ελλήνων, Φιλιππότη (1995)
Νικηφόρος Λύτρας, Φιλιππότη (1997)
Η Αθήνα στη δεκαετία του ’60, Φιλιππότη (1997)
Οι πρώτοι έμποροι των Αθηνών, Φιλιππότη (1999)
Η ιστορία της συνοικίας του Ψυρή, Φιλιππότη (2000)
Το ημερολόγιο ενός αθηναίου δημοσιογράφου, Φιλιππότη (2001)
Η Αθήνα της μπελ επόκ, Ίρις – Α. Σ. Φιλιππότης (2001)
Η Αθήνα του ’40 και της κατοχής, Ίρις – Α. Σ. Φιλιππότης (2001)
Αυτοί οι ωραίοι τρελοί, Φιλιππότη (2002)
Η ωραία Νεάπολις και τα παρεξηγημένα Εξάρχεια, Φιλιππότη (2002)
Οδός Ιπποκράτους 100, Φιλιππότη (2002)
Οι έρωτες των Αθηναίων, Φιλιππότη (2002)
Το Καστέλο της Ροδοδάφνης, Φιλιππότη (2002)
Η Αθήνα στη δεκαετία του ’70, Φιλιππότη (2006)
Στης Πλάκας τις ανηφοριές…, Φιλιππότη (2007)
Περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας, Φιλιππότη (2008)
Η Αθήνα στου Όθωνα τα χρόνια, Εκδόσεις Καστανιώτη (2011)
Η επανάσταση των γυναικών στην Αθήνα της Μπελ Επόκ, Εκδόσεις Καστανιώτη (2013)
Αναμνήσεις ενός Αθηναίου, Εκδόσεις Καστανιώτη (2014)

Φωτό Γιάννη Καιροφύλα από ΤΑ ΑΘΗΝΑΪΚΑ