3 Σεπτεμβρίου 1974: Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και η παρακαταθήκη του Ανδρέα Παπανδρέου – Η μέρα που άλλαξε την Κεντροαριστερά

Η ιστορία της ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ από τον Ανδρέα Παπανδρέου στις 3 Σεπτεμβρίου 1974. Από το ΠΑΚ στη μεγάλη «Αλλαγή» του 1981. Πώς διαμορφώθηκε το πολιτικό σκηνικό της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα.

Ήταν 3 Σεπτεμβρίου 1974 όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου ίδρυσε το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ), το κόμμα που έμελλε να βάλει ανεξίτηλη σφραγίδα στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας.

Η πτώση της Χούντας στις 24 Ιουλίου 1974 βρήκε τον Παπανδρέου, τότε 55 ετών, εξόριστο στον Καναδά. Δεν έσπευσε να επιστρέψει άμεσα στην Αθήνα· περίμενε, κατόπιν προτροπής των πολιτικών του φίλων, καθώς υπήρχε φόβος για τη ζωή του στο ρευστό σκηνικό των πρώτων ημερών της Μεταπολίτευσης, την οποία ο ίδιος χαρακτήρισε «αλλαγή φρουράς του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα».

Το ΠΑΚ και η μετεξέλιξη

Στις 6 Αυγούστου 1974, στο Βίντερτουρ της Ελβετίας, συγκλήθηκε για πρώτη και τελευταία φορά το εθνικό συμβούλιο του Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ) – μιας αντιστασιακής οργάνωσης που είχε ιδρυθεί στη δικτατορία και διακήρυττε όχι μόνο την πτώση της χούντας αλλά και την αποδέσμευση από την ξένη εξάρτηση, με στόχο τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας.

Η συνδιάσκεψη αποφάσισε τη διάλυση του ΠΑΚ και τη μετεξέλιξή του σε ένα σοσιαλιστικό κόμμα.

Η μεγάλη επιστροφή στην Αθήνα

Στις 16 Αυγούστου 1974, ο Παπανδρέου επέστρεψε στην Ελλάδα. Στο αεροδρόμιο του Ελληνικού τον υποδέχθηκαν αποθεωτικά χιλιάδες πολίτες, μαζί με στενούς συνεργάτες όπως ο Κίμων Κουλούρης, η Αγγέλα Κοκκόλα και ο Μιχάλης Ζιάγκας.

Παρότι ο Γιάννης Αλευράς και άλλοι τον πίεσαν να αναλάβει την ηγεσία της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου, ο ίδιος αρνήθηκε. Επέλεξε συνειδητά να ιδρύσει έναν νέο φορέα, με σαφή ριζοσπαστική ταυτότητα.

Το σύνθημα που δονούσε την ατμόσφαιρα ήταν:
«ΝΑΤΟ, ΣΙΑ, προδοσία!»

Η διακήρυξη στο Καστρί

Η τελική επεξεργασία της ιδρυτικής διακήρυξης έγινε στις 2 Σεπτεμβρίου 1974, στο σπίτι του Ανδρέα Παπανδρέου στο Καστρί. Στην ομάδα επεξεργασίας συμμετείχαν ο Γιάννης Ζαφειρόπουλος, ο καθηγητής Μανώλης Παπαθωμόπουλος και ο Δαμιανός Βασιλειάδης.

Για το όνομα του νέου κόμματος προτάθηκαν διάφορα: «Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα», «Εργατικό Κόμμα», ακόμη και «ΠΑΣΟΚΑΕ». Τελικά, επικράτησε η απλή αλλά δυνατή ονομασία: Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ).

Οι ζυμώσεις στη «Σόνια»

Στο παλιό ζαχαροπλαστείο «Σόνια» στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, τις παραμονές της ίδρυσης, συναντήθηκαν τα νεότερα στελέχη του ΠΑΚ – Κώστας Λαλιώτης, Γιάννης Τζώρτζης, Στέφανος Μανίκας, Μένη Μαλλιώρη κ.ά. Εκεί, ξημερώματα, προστέθηκαν και μεγαλύτερα στελέχη όπως ο Αντώνης Λιβάνης και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος.

H παρουσίαση

Η επίσημη παρουσίαση του νέου κόμματος έγινε στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 στο ξενοδοχείο «Κινγκ Πάλας» της Αθήνας, παρουσία 150 ατόμων, που αποτέλεσαν τον ιδρυτικό του πυρήνα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εμφανίστηκε καθυστερημένος στην αίθουσα της εκδήλωσης, φορώντας άσπρο πουκάμισο και φαρδιά δερμάτινη ζώνη. Διάβασε ολόκληρη τη «διακήρυξη αρχών» και στη συνέχεια τη μοίρασε στους δημοσιογράφους, τυπωμένη σ’ ένα μικρό πράσινο βιβλιαράκι.

Το κεντρικό σύνθημα που αναφέρεται στη διακήρυξη και καθορίζει τις αρχές του νέου κόμματος, ήταν το τετράπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση – Δημοκρατία». Όπως τόνισε ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο «βασικός κυριαρχικός στόχος του κινήματος είναι η δημιουργία μιας πολιτείας απαλλαγμένης από ξένο έλεγχο ή επεμβάσεις, πολιτείας απαλλαγμένης από έλεγχο ή επιρροή της οικονομικής ολιγαρχίας.

Το Π.Σ.Κ, όπως το έγραφαν τις πρώτες μέρες οι εφημερίδες, ήταν γεγονός. Το αρκτικόλεξο ΠΑΣΟΚ, που θα επικρατήσει τελικά, θα το επιβάλλει μέσα από τις σελίδες του «Βήματος» ο πολιτικός συντάκτης Σταύρος Ψυχάρης.

Από την ίδρυση στην «Αλλαγή»

Η εκλογική πορεία του ΠΑΣΟΚ ήταν καταιγιστική:

• 1974: 13,5%

• 1977: 25%

• 1981: 48% και νίκη με το σύνθημα της «Αλλαγής».

Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία δεν ήταν μόνο πολιτική. Ήταν κοινωνική τομή: δημιούργησε νέους θεσμούς, ενίσχυσε το κοινωνικό κράτος και έδωσε φωνή σε κοινωνικές ομάδες που ως τότε βρίσκονταν στο περιθώριο.

Κληρονομιά της 3ης Σεπτεμβρίου

Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ σηματοδότησε την αρχή ενός νέου πολιτικού συστήματος στη Μεταπολίτευση. Για δεκαετίες, το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου εξέφρασε τις ελπίδες, τις αντιφάσεις και τις προσδοκίες της ελληνικής κοινωνίας.

Η 3η Σεπτεμβρίου δεν είναι απλώς μια ημερομηνία· είναι σύμβολο ριζοσπαστισμού, κοινωνικής διεκδίκησης και πολιτικής αναγέννησης για την Ελλάδα.

Πηγή: newpost.gr