Τελετή μνήμης για την Ελληνική και την Βρεττανική αεροπορία, που πολέμησαν μαζί στη Μέση Ανατολή

Τους Έλληνες και Βρετανούς αεροπόρους, που πολέμησαν «φτερό με φτερό» τις δυνάμεις του Άξονα στη Μέση Ανατολή κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τίμησε σε μια τελετή μνήμης στο θέατρο Παλλάς η Πολεμική Αεροπορία, παρουσία του Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Αεροπορίας Αντιπτεράρχου (Ι) Δημοσθένη Γρηγοριάδη, καθώς και του πρέσβη του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ελλάδα κ. Μάθιου Λοτζ, εκπροσώπων της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, αλλά και συγγενών πεσόντων αεροπόρων της περιόδου.

«Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι μεγάλοι αγώνες κερδίζονται όταν οι λαοί ενώνουν τις δυνάμεις τους. Στη Μέση Ανατολή οι Έλληνες αεροπόροι πλάι στους Βρετανούς συμμάχους τους ύψωσαν ξανά τα φτερά της πατρίδας. Μαζί μοιράστηκαν κινδύνους και θυσίες, μαζί πέτυχαν νίκες που έγειραν την πλάστιγγα του πολέμου. Η συνεργασία αυτή ξεπέρασε τις πρακτικές ανάγκες του πολέμου. Ήταν μια ένωση αξιών, ιδανικών και πίστης στον κοινό σκοπό για την επικράτηση της ελευθερίας απέναντι στον ολοκληρωτισμό. Οι αεροπόροι των δυο εθνών μοιράστηκαν τον ίδιο κίνδυνο, τα ίδια βάσανα, τις ίδιες ελπίδες. (…) Η Ελλάδα στάθηκε τότε με σθένος στο πλευρό των συμμάχων, σε μια περιοχή όπου άλλες χώρες επέλεξαν την ουδετερότητα. (…) Οι δεσμοί που γεννήθηκαν τότε δεν έμειναν μόνο στις σελίδες της ιστορίας. Παραμένουν ζωντανοί. (…) Με βαθιά ευγνωμοσύνη σε όσους υπηρέτησαν και δεν γύρισαν ποτέ, δεσμευόμαστε να κρατήσουμε ζωντανή την παρακαταθήκη τους, και να συνεχίσουμε να υπηρετούμε την πατρίδα με υψηλό φρόνιμα, πατριωτισμό και αφοσίωση στις διαχρονικές αρχές της ειρήνης και της ασφάλειας», τόνισε μεταξύ άλλων ο Α/ΓΕΑ Αντιπτέραρχος (Ι) Δημοσθένης Γρηγοριάδης.

Από τη μεριά του ο πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ελλάδα κ. Μάθιου Λοτζ τόνισε: «Τιμούμε τη συνεργασία των δυο αεροποριών, και τη δημιουργία ελληνικών μοιρών κάτω από βρετανική διοίκηση στη Β. Αφρική κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ. Είναι προνόμιο να βρίσκομαι απόψε εδώ μεταξύ φίλων. (…) Στη Β. Αφρική Βρετανοί και Έλληνες αεροπόροι πέταξαν διπλά-δίπλα. Οι ελληνικές μοίρες ξαναδημιουργήθηκαν στην εξορία και αποτέλεσαν ένα σημαντικό τμήμα της Αεροπορίας της Ερήμου. Η συνεισφορά τους όπως στη Μάχη του Ελ Αλαμέιν δεν ήταν μόνο στρατηγική αλλά και σύμβολο ενότητας. (…) Οι Βρετανοί πιλότοι είδαν τους Έλληνες συναδέλφους τους ως πηγή αλληλεγγύης. Μαζί αντιμετώπισαν τον εχθρό και τους κινδύνους για τον κοινό σκοπό, να μοιραστούν την ελευθερία. Θέλω να εκφράσω τη βαθιά μας εκτίμηση στον ελληνικό λαό. Η φιλία μας σφυρηλατημένη σε εποχή πολέμου παραμένει ισχυρή και πολύτιμη», συμπλήρωσε από την πλευρά του ο Βρετανός πρέσβης.

Μια ιστορική αναδρομή

Όταν στις 23 Απριλίου 1941, η γερμανική Λουφτβάφε σφυροκοπούσε με λύσσα τα ελληνικά αεροδρόμια, πέντε πολεμικά αεροσκάφη Avro Anson της 13ης Μοίρας Ναυτικής Συνεργασίας καταφέρνουν να διαφύγουν μέσω Κρήτης, στην Αίγυπτο.

Οι αποφασισμένοι αυτοί αεροπόροι δεν γνωρίζουν πως αποτελούν την «μαγιά» για την ανασύσταση της Πολεμικής Αεροπορίας στο εξωτερικό και της δημιουργίας ελληνικών πολεμικών μοιρών μέσα στη Βασιλική Αεροπορία (RAF), όπου θα υπάγονται.

Εκεί μαζί με πολεμικές μοίρες από την Αυστραλία, Νότια Αφρική, Νέα Ζηλανδία, Γαλλία, Πολωνία θ’ αποτελέσουν την πρώτη στην αεροπορική στρατιωτική ιστορία πολυπολιτισμική δύναμη, γνωστής και ως «Αεροπορία της Ερήμου» (Desert Air Force). Από την Κρήτη θ’ απογειωθούν προς την ελευθερία και άλλα τρία εκπαιδευτικά αεροσκάφη και ένα υδροπλάνο Dornier 22.

Στα τέλη Απριλίου 1941 από τις νότιες ακτές της Κρήτης και ενώ όλη η Ελλάδα έχει καταληφθεί από τους Γερμανούς, οι μαθητές της Σχολής Αεροπορίας μ’ ένα βρετανικό πλοίο διαφεύγουν στην Αίγυπτο και Παλαιστίνη, μαζί με έφεδρους χειριστές και πολυβολητές.

Από τους συνολικά 800 αεροπόρους διαφόρων ειδικοτήτων που συνωστίζονταν στις απόκρημνες Κρητικές ακτές ένα μεγάλο μέρος θα συλληφθεί από τους Γερμανούς και αργότερα θα αφεθούν ελεύθεροι. Για αυτούς θα συνεχιστεί η διαφυγή τους στην Αίγυπτο με ατομική τους ευθύνη και με χίλιους κινδύνους μέσω Τουρκίας και Συρίας.

Άλλοι πενήντα αεροπόροι που βρίσκονταν ήδη εκτός Ελλάδας από τις αρχές του 1941 για εκπαίδευση στην αεροπορική βάση της Χαμπανίας στο Ιράκ θα φθάσουν στην Αίγυπτο.

Στην Γάζα της Παλαιστίνης δημιουργήθηκε το πρώτο κέντρο υποδοχής των Ελλήνων αεροπόρων με τον σμήναρχο Παναγιώτη Βήλο, που προερχόταν από το Ιράκ ως πρώτο Ανώτερο Διοικητή της Αεροπορίας στη Μέση Ανατολή.

Σ’ ένα αεροδρόμιο που ουσιαστικά ήταν μια λωρίδα χέρσας γης και υποτυπώδεις εγκαταστάσεις ξεκίνησε τη λειτουργία της η Σχολή Αεροπορίας, με διοικητή τον Επισμηναγό Ξενοφώντα Βαρβαρέσσο και πτητικά μέσα τρία εκπαιδευτικά Avro. Οι Βρετανοί σύντομα θα διαθέσουν και δύο αεροσκάφη.

Τον Ιούλιο του 1941 ένας αριθμός ιπταμένων στέλνεται σε εκπαιδευτικά κέντρα της RAF στην τότε Νότιο Ροδεσία και στη Νότιο Αφρική. Σύντομα στα κέντρα υποδοχής Ελλήνων αεροπόρων θα προστεθούν και ομογενείς από την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, το Σουδάν, την Συρία, και την Κύπρο.

13η Μοίρα Ελαφρού Βομβαρδισμού

Με τα πέντε διαφυγόντα αεροσκάφη Avro Anson από την Ελλάδα, το καλοκαίρι του 1941 συγκροτήθηκε η πρώτη Ελληνική Μοίρα Μέσης Ανατολής και ήταν οι πρώτοι Έλληνες αεροπόροι που ύψωσαν την γαλανόλευκη «πετώντας σε ξένους ουρανούς» σε αποστολή ανθυποβρυχιακού πολέμου στις 14 Ιουλίου 1941. Στην Μοίρα τον Δεκέμβριο του 1941 δόθηκαν αεροσκάφη Βlenheim MK IV.

Το δεύτερο εξάμηνο του 1942 η 13η Μ/ΕΒ επιχειρεί σε αποστολές καθαρά ανθυποβρυχιακού πολέμου και δέχεται τα συγχαρητήρια του Αρχηγού του Στόλου της Μεσογείου, ενώ τον Μάιο του 1943 οι Βρετανοί την κατατάσσουν στις τρεις καλύτερες μοίρες των συμμάχων.

Τον Σεπτέμβριο του 1943 η μοίρα επανδρώνεται με αεροσκάφη ελαφρού βομβαρδισμού Baltimore. Τον Νοέμβριο του 1943 συνολικά 14 αεροσκάφη της μοίρας βομβάρδισαν γερμανικές βάσεις στη Σούδα και έως το τέλος εκείνης της χρονιάς επιχειρούσαν στο Ν. Αιγαίο.

Τον Απρίλιο του 1944, η 13η Μοίρα αναχώρησε για την Ιταλία. Εκεί θα επιχειρεί από το αεροδρόμιο του Μπιφέρνο στο κέντρο της χώρας εναντίον λιμανιών αλλά και γερμανικών εγκαταστάσεων στις γιουγκοσλαβικές ακτές. Η πιο επιτυχής αποστολή ήταν η καταστροφή της γέφυρας Φάνο, την οποία δεν είχαν μπορέσει να πλήξουν Βρετανοί και Αμερικανοί.

Συνολικά η μοίρα θα χτυπήσει οκτώ υποβρύχια, θα καταστρέψει έξι σιδηροδρομικές γέφυρες και τέσσερεις αποθήκες πυρομαχικών, εννέα λιμενικές εγκαταστάσεις, τρεις οδικές γέφυρες, αποθήκες καυσίμων, επτά σιδηροδρομικούς σταθμούς, τρία εργοστάσια και έξι στρατόπεδα συγκέντρωσης, με φόρο αίματος 21 αεροπόρους.

Η 335η Μοίρα Δίωξης

Η 335η Μοίρα ήταν η πρώτη Ελληνική Μοίρα Διώξης που συγκροτήθηκε στην Μέση Ανατολή στις 7 Οκτωβρίου 1941 στο αεροδρόμιο Ακίρ της Παλαιστίνης, με 8 αεροπλάνα Hawker Hurricane. Σύντομα θ’ αντικατασταθούν με Χαρικέιν νεότερου τύπου.

Ο πρώτος διοικητής ήταν ο Επισμηναγός Ξενοφών Βαρβαρέσσος, που είχε επωμιστεί την ευθύνη της μεταφοράς των Ελλήνων Ικάρων της 10ης σειράς στην Αίγυπτο.

Από τον Φεβρουάριο του 1942 η Μοίρα είναι ετοιμοπόλεμη και προστατεύει νηοπομπές ενώ λίγους μήνες αργότερα θα επιτηρεί το λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Τον Οκτώβριο του 1942 θα πάρει μέρος στη δεύτερη μάχη του Ελ Αλαμέιν και θα προσβάλει μεταξύ άλλων και το Ιταλικό στρατηγείο ανήμερα της επετείου της 28ης Οκτωβρίου.

Στις 23 Ιουλίου 1943, οκτώ καταδιωκτικά της μοίρας θα χτυπήσουν γερμανικούς στόχους στην Κρήτη, δύο δεν επέστρεψαν. Ο επισμηνίας Μαυρίκιος Λάιτμερ και ο Βασίλειος Δούκας. Τον Δεκέμβριο του 1943 άρχισε η αντικατάσταση των Χαρικέιν με Σπιτφάιρ. Τον Σεπτέμβριο του 1944 θ’ αναχωρήσει η μοίρα για το μέτωπο της Ιταλίας καθώς οι γερμανικές στρατιές συμπτύσσονται στο εσωτερικό της Ευρώπης. Έχει ήδη 4.000 εξόδους αεροσκαφών ενώ έχουν σκοτωθεί σε επιχειρήσεις δέκα χειριστές.

Η 336η Μοίρα Δίωξης

Μετά την επιτυχημένη πορεία των δύο προηγούμενων μοιρών στη Β. Αφρική, αποφασίστηκε και η δημιουργία μιας τρίτης με αρχικά χειριστές αποσπασμένους από την 335 Μοίρα. Ο σμηναγός Σπύρος Διαμαντόπουλος ήταν ο πρώτος διοικητής της 336 Μοίρας, που σχηματίστηκε στις 25 Φεβρουαρίου 1943 εφοδιασμένης με καταδιωκτικά Χαρικέιν.

Στις 23 Ιουλίου 1943 η Μοίρα με 9 αεροσκάφη πήρε μέρος σε επιδρομή στην Κρήτη. Δύο δεν γύρισαν. Ο ανθυποσμηναγός Ελευθέριος Αθανασάκης που σκοτώθηκε από γερμανική περίπολο μετά την πτώση του αεροπλάνου του, ενώ ο ανθυποσμηναγός Σωτήρης Σκάντζικας που επίσης συνελήφθη μετά την πτώση του εκτελέστηκε τον Μάρτιο του-1944 κατά τη «μεγάλη απόδραση» από το στρατόπεδο Stalag Luft ΙΙΙ.

Τον Οκτώβριο του 1943 η 336 Μοίρα θα εξοπλιστεί με τα πρώτα έξι Σπιτφάιρ. Έναν μήνα αργότερα ο μοίραρχος Σπύρος Διαμαντόπουλος θα καταρριφθεί σε αποστολή στην Κρήτη, θα αιχμαλωτιστεί αλλά θα επιβιώσει για να επιστρέψει στην Ελλάδα με το τέλος του πολέμου.Τον Σεπτέμβριο του 1944 η 336η Μοίρα μετακινείται στην Ιταλία, στο ευρωπαϊκό θέατρο των επιχειρήσεων και μαζί με την 335η θα εκτελούν αποστολές προσβολής των υποχωρούντων Γερμανών έως και τις γιουγκοσλαβικές ακτές. Στις 12 Οκτωβρίου 1944 ανήμερα της απελευθέρωσης της Αθήνας από τον ναζιστικό ζυγό, θα σκοτωθεί και ο σμηναγός Επαμεινώνδας Κοττάς σε διατεταγμένη επιχείρηση και είναι ο τελευταίος νεκρός αεροπόρος σε αεροπορικές επιχειρήσεις στο εξωτερικό, πριν και οι τρεις μοίρες επιστρέψουν στην Ελλάδα και προσγειωθούν στο τότε Χασάνι (σ.σ. Ελληνικό) στις 14 Νοεμβρίου 1944.

Κείμενο από το ΑΠΕ

*Η κεντρική φωτογραφία απεικονίζει χειριστές της 336 Μοίρας Διώξεως, στο Σίντι Μπαράνι της Β. Αφρικής το 1943. (προσωπικό αρχείο πτεράρχου Κωνσταντίνου Χατζηλάκου) – οι υπόλοιπες φωτό από το διαδίκτυο