Ο εκκαθαριστής ή εκτελεστής διαθήκης δεν λειτουργεί στην Ελλάδα

Του Χρήστου Ηλιόπουλου*

Συχνά διαθήκες που έχουν συνταχθεί στο εξωτερικό πρέπει να εφαρμοσθούν και στην Ελλάδα, όπου υπάρχουν κληρονομιαία στοιχεία. Μία ξένη διαθήκη, η οποία έχει καταρτισθεί σε άλλη χώρα, περιλαμβάνει διατάξεις που αφορούν στο αλλοδαπό αυτό κράτος και βασίζονται στην νομοθεσία του. Η διαθήκη αυτή για να ισχύσει και στην Ελλάδα πρέπει να καταχωρηθεί στο αρμόδιο δικαστήριο (συνήθως στο Πρωτοδικείο Αθηνών), εφόσον δεν παραβιάζει τις βασικές αρχές του ελληνικού δικαίου.

Αφού η ξένη διαθήκη μεταφρασθεί επισήμως στην ελληνική και καταχωρηθεί αρμοδίως στην Ελλάδα, θα προσκομισθεί σε κάθε αρμόδια αρχή για την εφαρμογή της ώστε η περιουσία εντός Ελλάδος να μεταβιβασθεί στον ή στους κληρονόμους. Μία διαθήκη χρησιμοποιείται στο δικαστήριο, στην εφορία, στον συμβολαιογράφο, σε τράπεζες, σε ενοικιαστές που νοικιάζουν ακίνητο του κληρονομουμένου, στην πολεοδομία και αλλού, ώστε οι κληρονόμοι να ασκήσουν τα δικαιώματά τους.

Οι αναφορές της ξένης διαθήκης σε Εκτελεστή ή σε Εκκαθαριστή της κληρονομίας ή της διαθήκης, πιο «δημοφιλείς» σε χώρες του εξωτερικού, συνήθως δεν τυγχάνουν ιδιαίτερης ουσιαστικής εφαρμογής στην διαδικασία της αποδοχής κληρονομίας στην Ελλάδα και εφόσον δεν πρόκειται για εξαιρετική περίπτωση ιδιαίτερης κληρονομίας. Παρά το ότι το ελληνικό δίκαιο περιλαμβάνει διατάξεις για τον εκτελεστή διαθήκης, στην πράξη συνήθως ο κάθε κληρονόμος ενεργεί ξεχωριστά και για τον εαυτό του μόνο, χωρίς ο εκτελεστής να μπορεί να ενεργήσει σημαντικές πράξεις, δηλαδή να προβεί μόνος τους χωρίς τους κληρονόμους σε αποδοχή κληρονομίας ή ακόμη περισσότερο να πωλήσει ακίνητα της κληρονομίας και να διενεργήσει σοβαρή διαχείριση αυτής.

Κατά τον ελληνικό νόμο, έργο του εκτελεστή είναι η εκτέλεση των διατάξεων της διαθήκης. Ο εκτελεστής έχει δικαίωμα να επιχειρήσει κάθε πράξη την οποία ρητά επέτρεψε ο διαθέτης ή είναι απαραίτητη για την εκτέλεση των διατάξεών της. Έχει δικαίωμα να διαχειρίζεται την κληρονομία. Αν χρειάζεται να εκποιηθούν στοιχεία της κληρονομίας, ή να συνομολογηθεί δάνειο ή συμβιβασμός, ή να γίνει δαπάνη που υπερβαίνει τα 290 ευρώ και δεν συμφωνεί σ’ αυτό ο κληρονόμος, ο εκτελεστής έχει δικαίωμα να επιχειρεί τις πράξεις αυτές ύστερα από άδεια του δικαστηρίου. Το δικαστήριο ακούει προηγουμένως τον κληρονόμο. Ο διαθέτης μπορεί με ρητή δήλωση στη διαθήκη να απαλλάξει τον εκτελεστή από τους περιορισμούς του προηγούμενου άρθρου.

Γίνεται αντιληπτό ότι αν ο εκτελεστής της διαθήκης δεν μπορεί να ενεργήσει αυτόνομα πράξεις που υπερβαίνουν το ποσό των 290 ευρώ, η εξουσία του είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένη. Στην πράξη, στις περισσότερες κληρονομιές στην Ελλάδα ο ρόλος του εκκαθαριστή είναι ανύπαρκτος. Αυτό που συμβαίνει συνήθως είναι ο κάθε κληρονόμος να πράττει μόνος του για τον εαυτό του τις ενέργειες που απαιτούνται για την αποδοχή κληρονομίας.

Ασφαλώς και είναι προτιμητέο στην αποδοχή κληρονομίας όλοι οι κληρονόμοι να ενεργήσουν μαζί, σε σύμπνοια και προς τον ίδιο σκοπό, εφόσον τα δικαιώματα και οι αξιώσεις τους δεν συγκρούονται. Σίγουρα είναι καλύτερο το σύνολο των κληρονόμων που βρίσκονται στο εξωτερικό να ορίσουν τον ίδιο πληρεξούσιο στην Ελλάδα ώστε αυτοί να κληρονομήσουν ταυτόχρονα τα περιουσιακά στοιχεία που βρίσκονται στην Ελλάδα. Ακόμα και σ’ αυτήν την περίπτωση ο κάθε κληρονόμος υπογράφει ο ίδιος το (έστω και κοινό) πληρεξούσιο και δεν μπορεί ένας εκ των κληρονόμων, ακόμα κι αν ορίζεται στην ξένη διαθήκη ως εκτελεστής, να υπογράψει για όλους τους κληρονόμους χωρίς την υπογραφή εκάστου ξεχωριστά. Αυτό συμβαίνει διότι στο ελληνικό δίκαιο και στην πρακτική ο κληρονόμος είναι αυτός που αιτείται πιστοποιητικών από το δικαστήριο, ο κληρονόμος υπογράφει την δήλωση φόρου κληρονομίας στην εφορία, (ηλεκτρονικά και ξεχωριστή για καθένα κληρονόμο), ο κληρονόμος υπογράφει την πράξη αποδοχής κληρονομίας και ο κληρονόμος υπογράφει την πώληση ενός ακινήτου από την κληρονομιά. Στην Ελλάδα δεν νοείται περίπτωση όπου ο εκτελεστής / εκκαθαριστής πουλάει τα κληρονομιαία ακίνητα και μετά μοιράζει τα χρήματα στους κληρονόμους. Εάν όλοι οι κληρονόμοι ενεργούν από κοινού ακόμα καλύτερα, αλλά και ο κάθε κληρονόμος μπορεί και μόνος του, σε διαφορετικό χρόνο από τους άλλους, να ενεργήσει ό,τι απαιτείται για να λάβει στην κυριότητά του το μερίδιό του στην κληρονομία, είτε πρόκειται για ακίνητα, οπότε λαμβάνει το εξ αδιαιρέτου μερίδιό του επί ακινήτων ή το ξεχωριστό ακίνητο που του άφησε ο διαθέτης στην διαθήκη, είτε πρόκειται για κινητά, όπως π.χ. για υπόλοιπο τραπεζικού λογαριασμού. Σε μία τέτοια περίπτωση είναι δυνατόν ο ένας κληρονόμος να ενεργήσει τώρα μόνος και τελικώς να λάβει το δικό του μερίδιο από τον λογαριασμό, ενώ ένας άλλος κληρονόμος να το κάνει μετά από μήνες ή και χρόνια ακόμα, εφόσον πληρώσει τα πρόστιμα της εφορίας για εκπρόθεσμη δήλωση.

Ως συμπέρασμα, θα πρέπει όλοι να γνωρίζουν ότι στην Ελλάδα δεν ισχύει αυτό που πολλές φορές βλέπουμε σε έργα από αγγλοσαξωνικές χώρες, όπου ένας δικηγόρος ή άλλος εκτελεστής της διαθήκης μαζεύει τους κληρονόμους στο γραφείο του και τους μοιράζει την κληρονομία. Στο ελληνικό δίκαιο στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων ο κάθε κληρονόμος υπογράφει ο ίδιος ή μέσω πληρεξουσίου του τα έγγραφα της κληρονομίας αναφορικώς με το δικό του μερίδιο, χωρίς να επηρεάζεται το μερίδιο των άλλων κληρονόμων.

 *Ο Χρήστος Ηλιόπουλος είναι 

Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, 

Master of Laws.

www.greekadvocate.eubm–bioxoi@otenet.gr