«Ωρολογιακή βόμβα» για την οικονομία της Ευρώπης η γήρανση του πληθυσμού

Η Ευρώπη δεν γεννά αρκετά παιδιά: η γήρανση του πληθυσμού έχει ήδη γίνει εμπόδιο για την ανάπτυξη σε ορισμένες χώρες και οι κυβερνήσεις πρέπει να λάβουν άμεσα μέτρα για τις μακροπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές των χωρών τους, προειδοποιεί στην ετήσια έκθεσή της η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ETAA).

Για να διατηρηθεί ένας πληθυσμός σε σταθερό μέγεθος, η μέση γυναίκα πρέπει να αποκτά στη ζωή της 2,1 παιδιά, νούμερο που είναι γνωστό ως ρυθμός αναπλήρωσης. Η Ελλάδα βρίσκεται πολύ κάτω από το όριο με 1,33 γεννήσεις ανά γυναίκα το 2023, μια δραματική πτώση σε σχέση το ιστορικό υψηλό των 5,47 παιδιών το 1900.

«Η δημογραφία διαβρώνει τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου»

Αυτό σημαίνει ότι ο πληθυσμός συρρικνώνεται με κάθε γενιά που περνά, ενώ η μέση ηλικία μεγαλώνει. Και αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό των πολιτών που εργάζονται πέφτει.

Ο δείκτης γονιμότητας στην Ελλάδα (μπλε) και τον κόσμο (κόκκινο) σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ και του Human Fertility Database. Πηγή: Our World in Data

Σύμφωνα με την έκθεση της ΕΤΑΑ, το πρόβλημα είναι εντονότερο στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, όπου η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού αναμένεται να μειώσει την αύξηση του ΑΕΠ κατά σχεδόν 0,4 ποσοστιαίες μονάδες ανά έτος από το 2024 έως το 2050.

«Ήδη σήμερα, η δημογραφία διαβρώνει τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και θα αποτελέσει τροχοπέδη για την αύξηση του ΑΕΠ στο μέλλον» δήλωσε στο Reuters η επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΤΑΑ Μπεάτα Γιαβόρτσικ.

Οι πρώην κομουνιστικές χώρες της Ευρώπης, είπε, «γερνούν πριν γίνουν πλούσιες».

Στις χώρες αυτές, η μέση ηλικία των κατοίκων φτάνει τα 37 έτη ενώ το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ υπολογίζεται στα 8.600 ευρώ. Το νούμερο αυτό είναι τέσσερις φορές μικρότερο από το κατά κεφαλήν ΑΕΠ όταν οι ανεπτυγμένες οικονομίες έφτασαν αυτό το μέσο ηλικιακό επίπεδο τη δεκαετία του 1990.

Η έκθεση αποδίδει τη γήρανση του πληθυσμού σε μια ποικιλία παραγόντων, από την αλλαγή στις κοινωνικές νόρμες μέχρι την ανησυχία για την απώλεια εισοδήματος μεταξύ των γυναικών που σκέφτονται να αποκτήσουν παιδιά.

Το ποσοστό των ηλικιωμένων αυξάνεται. το ποσοστό των εργαζομένων πέφτει

Η γήρανση, πάντως, δεν είναι αποκλειστικά ευρωπαϊκό φαινόμενο. Το Ινστιτούτο Δεικτών Υγείας και Αξιολόγησης (IHME) του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον στο Σιάτλ να εκτιμά ότι, μέχρι το 2050, τα τρία τέταρτα των χωρών του κόσμου θα βρίσκονται κάτω από τον ρυθμό αναπλήρωσης.

Στις χώρες με μειούμενη γεννητικότητα, εκτιμά το ΔΝΤ, το ποσοστό των ανθρώπων άνω των 65 ετών αναμένεται να διπλασιαστεί στο 31% τα επόμενα 25 χρόνια.

Αν και όλες οι χώρες της ΕΤΑΑ προσφέρουν κάποιου είδους κίνητρο για να αυξήσουν τις γεννήσεις, τα μέτρα αυτά δεν έχουν οδηγήσει σε σημαντική και μακροπρόθεσμη βελτίωση, προειδοποίησε η Γιαβόρτσικ.

Η μείωση των γεννήσεων θα μπορούσε δυνητικά να αντισταθμιστεί από τη μετανάστευση, όμως οι απαιτούμενες εισροές δεν είναι πολιτικά αποδεκτές στις περισσότερες χώρες.

«Αυτό που χρειάζεται είναι μια συζήτηση μεταξύ ενηλίκων για το πού βρίσκονται τα πράγματα»

Την ίδια ώρα, η πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσε να αυξήσει την παραγωγικότητα σε κάποιους κλάδους, θα μπορούσε όμως και να αντικαταστήσει τους εργαζομένους σε άλλα επαγγέλματα.

Για την ώρα, το σημαντικότερο αντιστάθμισμα στη γήρανση είναι η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης, είπε η Γιαβόρτσικ, κάτι που ίσως απαιτεί συνεχή επανεκπαίδευση και, δυνητικά, μεταρρυθμίσεις στα συνταξιοδοτικά προγράμματα.

Ήδη, στις οικονομίες με πιο γερασμένο πληθυσμό παρατηρείται μια μετάβαση σε θέσεις εργασίας που απαιτούν λιγότερη σωματική προσπάθεια, κάτι που βοηθά τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζομένους να παραμένουν οικονομικά δραστήριοι, διαπιστώνει η έκθεση.

«Αυτό που χρειάζεται είναι μια συζήτηση μεταξύ ενηλίκων για το πού βρίσκονται τα πράγματα, καθώς οι ψηφοφόροι τείνουν να υποτιμούν τη σημασία των δημογραφικών τάσεων» σχολίασε η Γιαβόρτσικ.

«Πρέπει να ενημερώσουμε τους νέους, αφού αυτοί είναι που θα επωμιστούν το βάρος των συνταξιοδοτικών συστημάτων διανεμητικού χαρακτήρα (pay-as-you-go)» είπε.

Γεννήσεις ανά γυναίκα από το 1891 έως το 2023 σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ και του Human Fertility Database. Πηγή: Our World in Data

Οι ηγέτες γηράσκουν μαζί με τους πολίτες

Κανένα μέτρο αντιστάθμισης των επιπτώσεων της γεννητικότητας δεν είναι πολιτικά δημοφιλές, καθώς τόσο οι ψηφοφόροι όσοι και οι ηγέτες επιμένουν στους περιορισμούς της μετανάστευσης και την προστασία των συνταξιοδοτικών προγραμμάτων.

Οι ηγέτες, εξάλλου, γερνούν μαζί με τους ψηφοφόρους τους. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο ηγέτης μιας μέσης οικονομίας είναι σήμερα 60 ετών, 19 χρόνια μεγαλύτερος από τον μέσο ενήλικα.

Στα αυταρχικά καθεστώτα η διαφορά έφτασε τα 26 χρόνια το 2023, από τα 19 χρόνια το 1960.

Οι νεότερες χώρες-μέλη της ΕΤΑΑ, όπως η Νιγηρία όπου ο πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνεται με εκρηκτικό ρυθμό, θα πρέπει να εστιάσουν στην αύξηση της απασχόλησης και την επέκταση του ιδιωτικού τομέα καθώς ο χρόνος κυλά αντίστροφα, είπε η Γιαβόρτσικ.

«Το δημογραφικό μέρισμα που απολαμβάνουν είναι προσωρινό» τόνισε, δεδομένου ότι η γεννητικότητα ήδη πέφτει σε άλλες χώρες της Αφρικής.

«Υπάρχει μόνο ένα παράθυρο ευκαιρίας, και οι χώρες αυτές θα πρέπει να το εκμεταλλευτούν» δήλωσε η επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΤΑΑ.

Πηγή: in.gr