Αναγνώριση προσώπου και ιδιωτικότητα στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης

Γράφει ο Δρ. Αθανάσιος Σαραντόπουλος

Στο παρόν αναλύουμε την ταχεία εξάπλωση της τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου, τα
σοβαρά ζητήματα ιδιωτικότητας και δικαιωμάτων που δημιουργεί, καθώς και ρυθμιστικές
και τεχνολογικές λύσεις που προτείνονται ώστε η χρήση της να παραμείνει συμβατή με τις
ανθρώπινες αξίες.

Η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου έχει εξελιχθεί από εξειδικευμένη καινοτομία σε
ένα πανταχού παρόν εργαλείο, το οποίο χρησιμοποιείται από το ξεκλείδωμα κινητών και την
αυτόματη επισήμανση φωτογραφιών έως την επιτήρηση σε δημόσιους χώρους, δρόμους και
πλατείες, καθώς και την ταυτοποίηση στα σύνορα, έχοντας ενισχυθεί σημαντικά από την
πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης.

Η αγορά της αναπτύσσεται ραγδαία, καθώς κυβερνήσεις και ιδιωτικές εταιρείες αυξάνουν
τη χρήση της για ασφάλεια, εμπορικές εφαρμογές και αυτοματοποίηση διαδικασιών.
Λειτουργεί αναλύοντας χαρακτηριστικά του προσώπου σε εικόνες ή βίντεο για την αναγνώριση ή επαλήθευση ταυτότητας και έχει υιοθετηθεί ευρέως από τη δεκαετία του 2000 σε
τομείς όπως επιβολή νόμου, λιανικό εμπόριο, υγεία και έλεγχος συνόρων.

Παρά τα οφέλη, η δυνατότητα της Τεχνητής Νοημοσύνης να επεξεργάζεται μαζικά βιομετρικά δεδομένα χωρίς γνώση ή συναίνεση των υποκειμένων εντείνει τις ανησυχίες σχετικά με ιδιωτικότητα και κατάχρηση.

Βασικές ανησυχίες είναι η έλλειψη συναίνεσης και διαφάνειας (σάρωση προσώπων χωρίς
ενημέρωση, ασαφείς πολιτικές συλλογής και διαμοιρασμού δεδομένων), η ασφάλεια δεδομένων (τα πρόσωπα δεν αλλάζουν, συχνά μη κρυπτογραφημένα βιομετρικά), η μεροληψία αλγορίθμων (υψηλότερα ποσοστά σφαλμάτων για γυναίκες και μειονότητες) και η χρήση για μαζική επιτήρηση που απειλεί πολιτικές ελευθερίες.

Επιπλέον, εμπορικοί φορείς συλλέγουν τεράστιες βάσεις δεδομένων προσώπων χωρίς συναίνεση, ενώ το ρυθμιστικό πλαίσιο είναι αποσπασματικό, με επιμέρους νόμους και έλλειψη διεθνών προτύπων και ουσιαστικής εποπτείας.

Σε ηθικό επίπεδο, συγκρούεται με αρχές όπως αυτονομία, δικαιοσύνη, μη βλάβη, δια-
φάνεια, λογοδοσία, ανθρώπινη αξιοπρέπεια και συμμετοχικότητα. Μάλιστα, όταν χρησιμο-
ποιείται χωρίς ενημέρωση, εμφανίζει διακρίσεις και εμπορευματοποιεί την ταυτότητα.

Το ζητούμενο είναι μια ανθρωποκεντρική διακυβέρνηση της τεχνολογίας που βάζει στο
επίκεντρο την αξιοπρέπεια, την αυτονομία και τις δημοκρατικές αξίες.

Ορισμένες ρυθμιστικές και τεχνολογικές λύσεις που προτείνονται είναι:

• Ολοκληρωμένη νομοθεσία που ορίζει επιτρεπτές χρήσεις, απαιτεί ενημέρωση, συναίνεση, ελαχιστοποίηση και περιορισμό διατήρησης δεδομένων, καθώς και κυρώσεις για κατάχρηση, σε συνδυασμό με διεθνή πρότυπα για βιομετρική προστασία.
• Προσέγγιση «προστασία της ιδιωτικότητας από την αρχή», όπου τα δεδομένα προσώπου
  γίνονται ανώνυμα, συλλέγονται μόνο όσα είναι απαραίτητα και αποθηκεύονται και μεταφέρονται με ασφάλεια.

Επιπλέον, προτείνονται ανεξάρτητοι εποπτικοί φορείς (έλεγχοι, διερεύνηση καταγγελιών, αναφορές διαφάνειας), εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού, ανάπτυξη ηθικής Τεχνητής Νοημοσύνης με εκπαίδευση σε ποικίλα σύνολα δεδομένων και εκ των προτέρων αξιολόγηση επιπτώσεων.

Τονίζεται η ανάγκη για συστήματα με δυνατότητα παροχής και ανάκλησης συναίνεσης, πρόσβασης και διαγραφής δεδομένων, καθώς και χρήση εναλλακτικών τεχνολογιών (π.χ., πολυπαραγοντικός έλεγχος ταυτότητας, ανώνυμη ανάλυση βίντεο) όπου είναι δυνατό.

Τελικά, η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου περιγράφεται ως «δίκοπο μαχαίρι»: προσφέρει ευκολία, ασφάλεια και αποτελεσματικότητα, αλλά απειλεί ιδιωτικότητα, ελευθερίες και ηθικούς κανόνες, αν δεν ρυθμιστεί σωστά.

Το μέλλον της εξαρτάται από την ικανότητα της κοινωνίας και των τεχνολόγων να προστατεύουν δικαιώματα, να διασφαλίζουν διαφάνεια και να οικοδομούν εμπιστοσύνη, διατηρώντας τις ανθρώπινες αξίες στο επίκεντρο της ανάπτυξης της Τεχνητής Νοημοσύνης.

* Ο Δρ. Αθανάσιος Σαραντόπουλος είναι καθηγητής στο Business and Technology Department του Webster University Athens.