Στη μάχη κατά των παρασιτικών ασθενειών το Νόμπελ Ιατρικής

Δύο επιστήμονες βραβεύονται με το ήμισυ του φετινού Νόμπελ Ιατρικής-Φυσιολογίας για την καταπολέμηση παρασιτικών σκουληκιών που παραμένουν μάστιγα για τον αναπτυσσόμενο κόσμο, ενώ το υπόλοιπο μισό θα απονεμηθεί σε μια τρίτη ερευνήτρια για την ανάπτυξη νέων θεραπειών κατά της ελονοσίας.

Όπως ανακοίνωσε η επιτροπή των Νόμπελ στο Ινστιτούτο Καρολίνσκα της Στοκχόλμης, το ήμισυ του χρηματικού επάθλου που συνοδεύει το βραβείο μοιράζεται στον Ιρλανδό Ουίλιαμ Κάμπελ και τον Ιάπωνα Σατόσι Ομούρα.

Ανακάλυψαν την ουσία αβερμεκτίνη, της οποίας τα παράγωγα μείωσαν τη συχνότητα δύο σημαντικών παρασιτικών ασθενειών, της λεμφικής φιλαρίασης (ελεφαντίασης) και της ογκοκέρκωσης, οι οποίες προκαλούνται από παρασιτικά σκουλήκια που ονομάζονται έλμινθες.

Με το υπόλοιπο ήμισυ του φετινού Νόμπελ Ιατρικής-Φυσιολογίας βραβεύεται η Κινέζα Γιούγιου Του, η οποία ανακάλυψε το φάρμακο αρτεμισινίνη, χάρη στο οποίο μειώθηκε η θνησιμότητα της ελονοσίας.

Περίπου το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού, κυρίως σε φτωχές χώρες, ζει ανά πάσα στιγμή προσβεβλημένο από έλμινθες, μικροσκοπικά σκουλήκια που αναπτύσσονται σε μια ποικιλία ιστών του ανθρώπινου σώματος.

Μία από τις ασθένειες των ελμίνθων είναι η λεμφική φιλαρίαση, που προκαλείται από παρασιτικά σκουλήκια στο λεμφικό σύστημα. Περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν με την ασθένεια, η οποία συνήθως προκαλεί χρόνιο, φρικτό πρήξιμο που ονομάζεται ελεφαντίαση.

Θύμα ελεφαντίασης στις Φιλιππίνες (Πηγή: US CDC)

Μια άλλη ασθένεια είναι η ογκοκέρκωση, η οποία οφείλεται σε σκουλήκια που ζουν στο μάτι και προκαλούν φλεγμονή του κερατοειδούς και τελικά τύφλωση.

Η ελονοσία, μια ασθένεια που συνοδεύει τον άνθρωπο εδώ και εκατομμύρια χρόνια, οφείλεται σε μονοκύτταρα παράσιτα που εισβάλλουν στα ερυθρά αιμοσφαίρια και προκαλούν πυρετό και, σε  σοβαρές περιπτώσεις εγκεφαλικές βλάβες και θάνατο. Σκοτώνουν κάθε χρόνο σχεδόν μισό εκατομμύριο ζωές, κυρίως παιδιών στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Ο Ιάπωνας Σατόσι Ομούρα, ο οποίος γεννήθηκε το 1935 και είναι σήμερα επίτιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κιτασάτο, αναζήτησε νέα φάρμακα  κατά των ελμίνθων σε δείγματα εδάφους από την Ιαπωνία. Απομόνωσε έτσι χιλιάδες νέα στελέχη στρεπτομυκήτων.

Η σκυτάλη πέρασε στη συνέχεια στον Ιρλανδό Ουίλιαμ Κάμπελ, ο οποίος γεννήθηκε το 1930 και είναι σήμερα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ντριου του Νιου Τζέρσι. Ανακάλυψε ότι ένα από τα νέα στελέχη στρεπτομυκήτων, το Streptomyces avermitilis, παράγει την ουσία αβερμεκτίνη. Ένα παράγωγό της, η ιβερμεκτίνη, αποδείχθηκε άκρως αποτελεσματική κατά των παρασιτικών σκωλήκων.

«Η θεραπεία είναι τόσο αποτελεσματική ώστε οι ασθένειες αυτές βρίσκονται στο χείλος της οριστικής εξάλειψης, μια εξέλιξη που θα αποτελούσε μείζονα νίκη στην ιατρική ιστορία της ανθρωπότητας» επισημαίνει στην ανακοίνωσή της η επιτροπή των Νόμπελ.

Μια άλλη σημαντική ανακάλυψη στον πόλεμο κατά των παρασιτικών ασθενειών προέκυψε από το έργο της ΚινέζαςΓιούγιου Του, η οποία γεννήθηκε το 1930 και είναι σήμερα καθηγήτρια της Ακαδημίας Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής.

Η Του στράφηκε στις αρχαίες αναφορές για ιαματικά βότανα στην προσπάθειά της να ανακαλύψει νέα όπλα κατά της ελονοσίας. Επιβεβαίωσε έτσι την αξία του φυτού Artemisia annua, το οποίο παράγει την ουσία αρτεμισινίνη.

Το νέο φάρμακο αντικατέστησε την παραδοσιακή θεραπεία με κινίνο, το οποίο είχε αρχίσει να χάνει την αποτελεσματικότητά του. Η αρτεμισινίνη δεν προσφέρει πλήρη ίαση, ωστόσο σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα μειώνει τη θνησιμότητα της ελονοσίας έως και κατά 30% στα παιδιά. Αυτό σημαίνει ότι κάθε χρόνο σώζονται γύρω στις 100.000 ζωές στην Αφρική.

Όπως καταλήγει η ανακοίνωση της επιτροπής, «οι Κάμπελ, Ομούρα και Του μεταμόρφωσαν τις θεραπείες των παρασιτικών ασθενειών. Ο παγκόσμιος αντίκτυπος από τις ανακαλύψεις τους και τα οφέλη που προέκυψαν για την ανθρωπότητα είναι ανεκτίμητα».

Βαγγέλης Πρατικάκης